İç Anadolu Kürtleri

[Siyabend]

Kürtlerin Orta Anadolu’da özellikle, Konya, Ankara ve Kirsehir yörelerinde yogun olarak yasadiklari konusuna daha önce deginmistik.

Kürtlerin çok eski yillarda Orta Anadolu’nun baska degisik yörelerinde yasadiklarini en azindan bu yillarda düzenlenen haritalarda Kürd sözcügüyle baslayan bazi yerlesim birimlerinin varligindan anliyoruz. Yöreyi dolasan bazi gezginlerin düzenledikleri haritalarda isaretlenen bu yörelerin adlari Cumhuriyet’in kurulusuyla birlikte daha sonralari degistirilmistir. Bu eski haritalarda Konya’nin Kulu ilçesine bagli Zincirlikuyu köyünün adi, örnegin Kürdoglu69, Ankara’ya bagli Aksehir yöresindeki baska bir köyün adi Kürdköyü olarak geçmektedir.

Dahiliye Vekaleti’nin 1933 yilinda yayimladigi Köylerimiz adli kitapta Kürt sözcügünün içinde geçtigi yüzlerce köy adi bulunmaktadir. Bu köylerin büyük bir kesimi Kürdistan’in disinda Anadolu’nun diger bölgelerinde, çogunlukla Bati’da bulunmaktadirlar, bu nedenle Kürt köyleri oldugu vurgusuna gereksinim duyulmustur. Dört grup halinde siniflandirdigimiz bu köy adlarina dayanarak eskiden Orta Anadolu’nun degisik yörelerinde Kürtlerin nasil bir dagilim sergilediklerini rahatça görebiliriz. Bu adlara dayanarak buralarda Kürtlerin yasadigini veya buralara ilk kez gelenlerin Kürtler oldugunu kestirebiliriz.

I Kürt sözcügünün tekil biçiminden olusan köy adlari

II Kürt sözcügüyle birlikte bir isim tamlamasi olusturan adlar

III Kürt sözcügünün çogul biçimini alan köyler

IV Kürt sözcügü vasitasiyla türetilen baska köy adlari.

Bu köy adlari diger yandan, Kürtlerin Anadolu’ya nasil göç ettikleri veya dagitildiklari konusunda dolayli olarak bize önemli ipuçlari sunmaktadirlar. Asagida bu köylerden bir kesimi siralanmakta ve parantez içinde bu köylerden bazilarinin hangi kazalara bagli oldugu gösterilmistir, karsilarinda parantez olmayan köyler o ilin merkezine baglidirlar:

I.

Kürt: Kastamonu (Daday)

Kürt: Kastamonu (Inebolu)

Kürt: Kütahya (Usak)

Kürt: Afyon (Dinar)

Kürt: Ankara (Kizilcihamam)

Kürt: Bursa (Orhaneli)

Kürt: Konya (Aksehir)

Kürt: Kütahya

Kürt: Denizli (Acipayam)

Kürt: Çankiri

II

Kürt Aptalar: Malatya (Akçadag)

Kürt Bahçe: Gaziantep (Islahiye)

Kürt Bakiri: Yozgat (Sorgun)

Kürt Dere: Konya (Karaman)

Kürt Deresi: Aydin (Çine)

Kürt Kazanci: Kocaeli (Adapazari)

Kürt Kilavuz: Sivas (Zara)

Kürt Köy: Kocaeli (Karamürsel)

Kürt Köyü: Yozgat (Sorgun)

Kürt Mahmutlar: Seyhan (Bahçe)

Kürt Musa: Içel (Tarsus)

Kürt Osman: Gaziantep

Kürt Önürü: Tokat (Zile)

Kürt Pinari: Tokat

Kürt Seyh: Sivas (Zara)

Kürt Taciri: Ankara (Polatli)

III

Kürtler: Amasya (Merzifon)

Kürtler: Afyon

Kürtler: Amasya

Kürtler: Manisa (Gördes)

Kürtler: Eskisehir (Sivrihisar)

Kürtler: Içel (Silifke)

Kürtler: Tokat

Kürtler: Samsun (Bafra)

Kürtler: Çorum (Mecidözü)

Kürtler: Maras (Andirin)

Kürtler: Amasya

IV

Kürtler Tekkesi: Tokat (Erbaa)

Kürtlü: Samsun (Havza)

Kürtlü: Yozgat (Akdagmadeni)70

Ciddi taramalar sonucunda Kürdistan disinda yasamis olan Kürtlerin bu yerlesim birimlerini saptamak da olanaklidir. Yazili ve sözlü çalismalar sonucunda yapilacak böyle bir çalismanin ilginç sonuçlar sergiliyecegi kesindir. Bilim adamlari ve arastirmacilar daha ziyade yöre insanlarin sözlü anlatimlarina dayanarak, Orta Anadolu’daki Kürt köylerinin ne zaman kurulduklari konusunda çalismalarinda bazi kesin tarihlersunmaktadirlar. Bu köylerin büyük bir kesiminin 19. yüzyilda kurulduklari görülmektedir. Kaynaklarda geçen bu tarihler, Kürtlerin Orta Anadolu’ya 19. yüzyilda ayak bastiklarini gösteremez, belki de yeniden-yerlesim olgusunun birer isareti olarak kabul edebiliriz. Göçer ve yari-göçer Kürt asiretlerinin sürekli yörede iç göçler sonucunda hareket halinde olduklari tezine dayanarak Kürtlerin

Zincirlikuyu: 1800 (Lundberg & Svanberg)

Dipdere: 1830 (Lundberg & Svanberg)

Kusça: 1837 (Hütteroth)

Canima: 1843 (Lundberg & Svanberg)

Burunsuzserefli: 1844 (Hütteroth)

Tavsançali: 1845 (Lundberg & Svanberg)

Karagedik: 1846/47 (Hütteroth)

Bulduk: 1853/55 (Hütteroth)

Dondurma: 1858 (Hütteroth)

Tavliören: 1870 (Lundberg & Svanberg)

Karacadag: 1870 (Lundberg & Svanberg)

Kirkpinar: 1885 (Lundberg & Svanberg)

Tuzkaya: 1890 (Lundberg & Svanberg)

Kadioglu: 1891 (Ruben)

Çöpler: 1900 (Lundberg & Svanberg)

Burunagil: 1919 (Lundberg & Svanberg)

Acikuyu: 1920 (Lundberg & Svanberg)

Hisar: 1923 (Lundberg & Svanberg)

Yukaridaki yerlesim birimlerinin çogunlugu görüldügü gibi 19. yüzyilda kurulmuslardir. Her köyün tarihi bir serüveni bulunmaktadir.

Eger Orta Anadolu’da tarihi bir gezintiye çikacak olursak, günümüzde olmasa dahi, en azindan tarihsel olarak Kürtlerin Orta Anadolu’da çok genis bir alana yayildiklari görülüyor. Kürtlerin nereden ve ne zaman Orta Anadolu’ya geldikleri sorusunun yaniti, yukarida degindigimiz gibi Kürdolojinin cevaplandirmasi gereken önemli sorularin basinda gelmektedir. Yukarida Orta Anadolu yöresinde bulunan Konya, Ankara ve Kirsehir gibi bazi merkezlerdeki Kürtler konusuna kisaca da olsa deginmistik. Asagida ise; alfabetik siraya göre dizilen diger önemli yerlesim merkezlerindeki Kürtler hakkinda bazi ek bilgiler sunulmaktadir. Amacimiz bu siralama vasitasiyla Batiya yönelik Kürt göçünün sadece sözsel kaba bir haritasini çizmektir. Bu nedenle Kürt göçünün bu merkezlere yönelik ayrintilarina inilmemistir.

ADANA: Adana Kürtlerinin tarihi simdiye kadar bildigim kadariyla incelenmis degildir. Bu önemli kentte hatiri sayilir bir Kürt kolonisi bulunmaktadir. Daha 18. yüzyil baslarinda Adana’da Kürtlerin var oldugunu görüyoruz: "Hacilar Kürtlerinden Müdderis Kürd Üveys, Rakka’ya, asiretinin bulundugu mahalle nakle memur olmus idi. Adana valisinin arzi ile 1709’da Adana’da ikametine müsaade edildi".71 Yaklasik olarak ayni dönemde 1711 yilinda Prut yöresinde meydana gelen Osmanli-Rus Savasi’nda Osmanlilarin saflarinda yer almak üzere Adana Beylerbeyi Kürt Bayramoglu Mehmed Pasa komutasinda askeri birliklerin Istanbul üzerinden savas bölgesine hareket ettigini ve savasta üstün basarilar gösterdigine tanik olmaktayiz.72 Irak Kürtlerinden olan Babanzade Mustafa Zihni Pasa 1909 yilinda Adana’da valilik yapmistir.73 Fransiz arastirmacisi V. Cuinet’e göre 19. yüzyilda Adana’da yasayan Kürtler ve Türkmenlerin sayisi 39.000 civarindadir.74 1955 yili nüfus sayimi sonuçlarina göre Adana’da Kürtçe konusan vatandaslarin sayisi 6.250 dir. Adana’da yasayan baslica Kürt asiretleri sunlardir: Badilli Asireti, Balabanlar Asireti. Bozan Alamaslisi Asireti, Cumlu Asireti, Delikan Asireti, Düserli Asireti, Lekvanik Asireti, Rudik Asireti...75 Adana’nin Kozan ilçesinde zorla iskân edilen Kürtlerin çilesi, bu arada Dadaloglu’nun öfkesinin kabarmasina yol açmistir:

"Yozgat tarafindan da çikti bir Pasa

Avsar’inan Kürdü yakdi atese

Çadirci emegin gitmesin bosa

Beri gel hasmin gör Mecit Pasa".76

Arastirmaci V. Langlois kaleme aldigi bir incelemede 1852 yilinda Osmaniye yöresinde Lek Kürtlerinin 150 çadira sahip oldugunu belirtir.77

AMASYA: Cengiz Orhonlu bir arastirmasinda "Ekrad-i Lek kazasi"n dan söz etmektedir: "18. asir baslarinda Bozok, Amasya ve Çorum sancaklarinda sakin ve müstakil bir kaza olan Ekrad-i Lek kazasi...".78 Risvan asiretinin Amasya, Sivas ve Konya yöresindeki köylere yerlestirilmesi siki denetim altina alinir ve olanaklar elverdigi sürece bu asiretin daginik bir sekilde yerlestirilmesine büyük bir önem verilir.79

ÇORUM: Daha önceleri Kastamonu sinirlari içinde yer alan, 1900’lerde Çorum’a dahil edilen Iskilip’te birçok Kürdün yasadigini öne süren Kürt tarihçilerinden Mehmed Emin Zeki Bey, Seyhülislam Ebussuud Efendi’nin babasi Muhammed Muhiddin el-Iskilibi’nin burali olmasini bir kanit olarak gösterir. Mehmed Emin Zeki Bey, Irak Kürdistani’nda bulunan Imadiye yöresindeki Kürtlerin eski yillarda buraya göç ederek, Iskilib’i bir Kürt merkezi haline getirdiklerini sözlerine ekler.80 Çorum’da yasayan Türkmen ve Kürtlerin toplami 1831 yilinda yapilan bir nüfus sayiminda 6.581 kisi olarak tespit edilmistir.81 Eskilerde Çorum’da Kürtler arasinda çikan anlasmazliklari çözmek için, burada Ekradlik Kadiligi (Kürdler Kadiligi) adi altinda ilginç idari bir birimin kuruldugu kaynaklarda bilgi olarak yer almaktadir.82 Çorum’un Bayat ilçesine bagli Kuruçay köyü, bir Kürt köyü olarak bilinmektedir.

KASTAMONU: Iç Anadolu’dan göç eden bazi Kürtler zamanla Anadolu’nun Kuzeydeki en uç noktalarindan birisi olan Kastamonu’nun bazi köylerine yerlesmislerdir. Mustafa Ekmekçi bir yazisinda Kastamonu yöresindeki Kürtler konusunda ilginç bazi açiklamalarda bulunur. Kastamonu’nun Araç ilçesinde bulunan Çay Mahallesi’nin Eriklidere Sokagi denilen yörede yasayan bazi Kürtlerin varligindan bizi ilk kez haberdar eden Mustafa Ekmekçi’nin yazisi, önemli bir kaynak niteligini tasiyor. Çok kötü kosullarda yasayan bu çaresiz Kürtlerin nereden buraya geldigi, yörede etnik bir bilmece olarak kabul edilir. Kendi anlatimlarina göre bu Kürtler Haymana yöresinden buraya göç etmislerdir. Sayilari bin kadar civarinda olan bu insanlar hala dillerini unutmus degillerdir: "...Ankara’ya dö Kastamonu’nun Araç ilçesinin Çay Mahallesi’nde yasayan bu Kürtlerin bugün var olup-olmadiklarini bilemiyoruz. Umarim merakli bir Bîrnebûn okuyucusu aramizdan çikar da bir gün Kastamonu’ya gider, bu Kürtler hakkinda görsel malzemelerle birlikte bizi ayrintili olarak bilgilendirmis olur. Kastamonu’dan söz açilmisken, bu yöreye tek tek sürgün edilen bazi Kürt yurseverleri ve milliyetçilerininin öyküsüne deginmekte yarar var. Çocuklarindan bazilari Kürdistan Teali Cemiyeti’nin üyeleri olan Mustafa Zihni Pasa, 19. yüzyilda bir kitap yazdigi için Kastamonu’ya sürgüne gönderilir. Liceli Ahmed Ramiz 1911 yilinda, Ekrem Cemil Pasa, Müküslü Hamza 1925 yilinda ve Said Nursi 1936 yilinda Kastamonu’ya sürgüne gönderilirler. Bunlardan Said Nursi tam yedi yil burada gözetim altinda

SINOP: Kastamonu gibi Türkiye’nin Kuzeyindeki en uç noktalarindan bir digeri olan Sinop bilindigi gibi hapishane ve zindanlariyla meshurdur. Sinop’a sürgün edilen Kürtlerin zamanla Boyabat ve Duragan yöresinde bazi Kürt köyleri olusturduklari görülüyor. Kaynaklar bu Kürtlerden bazilarinin Haymana yöresinden buraya geldigini belirtirler.84 Ayrica çagimizin basinda 1914 yilinda Mele Selim öncülügünde meydana gelen Bitlis Ayaklanmasi’ndan sonra 150 civarinda Kürt degisik merkezlere sürgün edilmis ve bunlardan bazilari Sinop ve Ankara yöresine gönderilmislerdir.85 Resad Ekrem Koçu, Istanbul Tulumbacilari adli çalismasinda adlari bir ölüm olayina karisan üç Kürt hamalin öyküsüne deginir. Bu Kürtler önce idam cezasina çarptirilir, daha sonra 25 yillik pranga bendligi cezalarini çekmek için Sinop’a gönderilmislerdir.86

YOZGAT: Kürtler çok eskilerden beri Yozgat’ta yasamaktadirlar. Çagimizin basinda bazi Kürtlerin hükümet güçlerine karsi ayaklandigi görülmüstür. Hükümet güçlerine karsi buradaki 300 civarinda Kürdün, Ismail Pasa öncülügünde ayaklandigina tanik olan Isveçli bir gazeteci, bir savas muhabiri olarak çatismalari yerinde izlemistir. Kaynaklarda kendisinden pek ele alinmayan bu Kürt ayaklanmasi, Orta Anadolu’da bas gösteren nadir ayaklanmalardan birisi olma özelligi nedeniyle önem tasimaktadir. Ayaklanma Kürtlerin yenilgisiyle son bulur.87 Bu yillarda Kürt Göçmenlerine Mahsus olarak çikartilan bir talimatnamenin 12. maddesi Ankara ve Yozgat yöresine sürgün edilen Kürtlere iliskindir: "...12. Yozgat ve Ankara’ya Kürt reisleriyle, molla ve nüfuz sahibi kisiler ilkin diger kisilerle birlikte sevkolunacak ve orada bunlar diger kisilerle iliskide bulunmayacak sekilde ayrilacak ve hükümet gözetimi altinda bulundurulacaktir".88

[ZAGROS]

Kürtleri farklı illere göç etirmeye zorlamakla kürtleri asimle etmek isteyenler hiç bir zaman amaçlarına ulaşmayacaklar .
Kürtler artık sadce türkiyede değil dünyanın her yerindeler
her halktan daha çok isyankar ve her halktan daha çok fedekarız